Uygulanan Psikolojik Testler ve Envanterler

Bireyin kişilik özelliklerini değerlendirmeyi amaçlayan kişilik testleri temel olarak, projektif ve objektif kişilik testleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Objektif kişilik testleri, yapılandırılmış bir malzemenin sunulduğu, standart bir puanlama ve yorumlama prosedürünün olduğu testlerdir. Bu noktada, kişilik ile ilgili kâğıt-kalem testlerinin çoğu objektif testler grubuna girmektedir.

Projektif testler ise, yapılandırılmamış bir test malzemesi karşısında bireylerin ana motiflerini ve kişilik örüntülerini değerlendirmektedir. Bireyin kişisel dinamikleri ile ilgili oldukça detaylı bir bilgi sunan projektif testler, objektif testler kadar standart bir puanlama ve yorumlama prosedürüne sahip olmadığından, klinisyenin bilgi ve deneyiminde daha çok etkilenmektedir.

Kişilik testleri objektif ve projektif testler olarak sınıflandırılmanın yanı sıra, kullanım amacına göre de farklılaşmaktadır. MMPI, Rorschach, TAT gibi daha çok klinik amaçlarla kullanılan kişilik testleri iken, 16PF ve MBTI gibi kişilik envanterleri daha çok bireyin ön plana çıkan kişilik özellikleri ve bu bağlamda kişinin yetkinliklerini ölçen kişilik testleridir.

Objektif Kişilik Testleri

MMPI (Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri)

1943 yılında Minnesota Üniversitesi’nde geliştirilen ve 1981 yılında Savaşır tarafından Türkçe’ye standardize edilen MMPI Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri genellikle klinik amaçlarla kullanılan objektif bir kağıt-kalem testidir.

566 soru, 10 klinik alt test ve 3 geçerlik skalasından oluşan MMPI, 16 yaş ve üzeri bireylerin psikolojik durumları ile ilgili detaylı bir bilgi vermekte ve tanıya yardımcı bir değerlendirme aracı olarak kullanılmaktadır. Standart puanlama ve yorumlama prosedürü olan MMPI, testi bilen ve bu konuda deneyimli uzmanlar tarafından değerlendirilmelidir. Kişiden kişiye değişmekle birlikte genellikle 60-90 dakika arasında sürmektedir.

SA-45 (Semptom Değerlendirme Ölçeği)

SCL-90 (Symptom Check List)’ın kısa formu olarak bilinen SA-45, 2009 yılında Epözdemir tarafından Türkçe’ye standardize edilmiştir. Klinik amaçlarla kullanılan SA-45 Semptom Değerlendirme Ölçeği objektif bir kağıt kalem testidir. 45 soru ve 9 alt boyuttan oluşan SA-45, kısa sürede bireylerin psikolojik durumunu ile ilgili genel bir tarama yaparak, ileri klinik değerlendirmelerin ve terapi planının yapılmasında oldukça etkili bir değerlendirme aracıdır.

Beck Depresyon Envanteri

Beck Depresyon Envanteri 1961 yılında Beck tarafından geliştirilmiş ve 1972 yılında revize edilmiştir. Beck Depresyon Envanteri 21 maddeden oluşur; 1’den 13’e kadar olan maddeler depresif duygu durumunu, 14’ten 21’e kadar olan maddeler ise fiziksel semptomları ölçer (Beck, 1961; Savaşır & Şahin, 1997). Türkçe standardizasyonu (Hisli, 1988; 1989; Tegin, 1980) yapılmış olan Beck Depresyon Envanteri, kısa zamanda, hızlı bir şekilde bireyin depresif semptomlarını tarayabilmesi bakımından klinisyenlerce sıklıkla kullanılmaktadır.

Edinburgh Doğum Sonrası Depresyon Ölçegi (EDSDÖ)

Cox, Holden ve Sagovsky (1987) tarafından geliştirilen bu ölçeğin orijinal adı “Edinburgh Postnatal Depression Scale” (EPDS)’dir. Doğum sonrası dönemde kadınların duygu durumunu değerlendirmek ve depresyon açısından risk taşıyıp taşımadıklarını belirlemek amacıyla kullanılan bu ölçek hamilelik dönemi için de uygulanabilir. Dünyanın birçok ülkesinde yapılan bilimsel ve klinik çalışmalarda geçerliliğini ve güvenirliliğini ispatlamış olan bu ölçeğin Türkçe standardizasyonu, Engindeniz ve arkadaşları (1996) tarafından yapılmıştır. Edinburgh Doğum Sonrası Depresyon Ölçegi, toplam 10 maddeden oluşan bir tür kendini değerlendirme ölçeğidir. Dört ayrı seçenekten oluşan yanıtlar 0-3 arasında puanlanmaktadır. Buna göre ölçekten alınabilecek en düşük puan 0 ve en yüksek puan 30 olmaktadır. Toplam test puanı 13 ve daha fazla olan kadınların, depresyondan olma açısından yüksek risk taşıdıkları saptanmıştır. Bu durumda geç kalınmadan psikolojik yardım sağlanmalıdır.

Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri

Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri (DSKE; Spielberger, Gorsuch & Lushene, 1970) durumluk kaygı ve sürekli kaygı olmak üzere iki alt ölçek ve 40 maddeden oluşmaktadır. Durumluk kaygı alt ölçeği kişilerin durumsal ve belirli bir zaman dilimindeki kaygı semptomlarına ilişkin maddelerden oluşurken, sürekli kaygı alt ölçeği ise, kişilerin genel kaygı düzeyini ölçmektedir. Ölçeğin, Türkçe’ye standardizasyonu Le Compte ve Öner (1985) tarafından yapılmış ve de ölçeğin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu görülmüştür. 

16PF Kişilik Envanteri

16 alt boyut ve 5 global faktörden oluşan 16PF Kişilik Envanteri 1949 yılında Catell tarafından geliştirilmiştir. 1949 yılından bu yana sırasıyla 1956, 1962, 1967-1969 ve 1993 yıllarında 4 kez revizyondan geçen 16PF Envanteri’nin, şu anda 5. versiyonu kullanılmaktadır. İlk olarak 1989 yılında DBE tarafından Türkçe’ye adaptasyonu yapılan 16PF, orijinal revizyonlarına paralel olarak sürekli yinelenmiş ve 5. Versiyonun Türkçe standardizasyonu ise 2001 yılında tamamlanmıştır. Halen 5. versiyonu kullanılan envanterin, 2007 yılında, DBE tarafından 5279 kişilik bir örneklemle geçerlik-güvenirlik analizleri yinelenmiştir. 

16PF Envanteri Sıcakkanlılık, Problem Çözme, Strese Tolerans, Baskınlık, Canlılık, Kurallara Bağlılık, Sosyal Girişkenlik, Duyarlılık, İhtiyatlılık, Soyuta Odaklılık, Ketumluk, Kendini Sorgulama, Değişime Açıklık, Kendine Yeterlilik, Mükemmeliyetçilik ve Gerginlik olmak üzere temel 16 kişilik boyutunu ölçmektedir. Bu 16 temel boyuta ek olarak 16PF Envanteri’nin 3 geçerlik skalası bulunmaktadır. Bunlar, Farklı Görünme Eğilimi (IM), Genelden Sapma Eğilimi (INF) ve Genele Aşırı Uyum Eğilimi (ACQ) geçerlik skalalarıdır. Envanter, yorumlama aşamasından önce geçerlik skalalarına göre değerlendirilmekte ve geçerli aralıkta çıkmayan testler yorumlanmamaktadır. Araştırmalar, 16PF’in, literatürde “Big 5” olarak bilinen ve birçok kişilik envanterinin temelini oluşturan modele dayandığını göstermektedir. Böylece 16 temel kişilik boyutu, Dışadönüklük, Endişe Düzeyi, Gerçekçilik, Bağımsızlık ve Oto-kontrol olmak üzere 5 global faktör altında çeşitli kombinasyonlarla toplanmaktadır. 

16PF Envanteri, en çok işe alım, yönetim geliştirme, takım oluşturma ve geliştirme, kariyer gelişimi danışmanlığı, bireysel ve çift\aile danışmanlığı, değişik hedeflere yönelik danışmanlık süreçleri ve araştırma alanlarında kullanılmaktadır. Envanter bireysel, kağıt-kalem şeklinde uygulanabildiği gibi, grup ve on-line olarak da uygulanabilmektedir.

Projektif Kişilik Testleri

Rorschach (Exner)

Herman Rorschach tarafından 1921 yılında geliştirilen Rorschach, projektif kişilik testleri arasında en sık kullanılan testlerden biridir. Herman Rorschach’ın ardından farklı klinisyenlerce pek çok kez gözden geçirilen ve farklı puanlama ve yorumlama sistemleri geliştirilmiş olan testin, 1974 yılındaki Gerek uygulama ve puanlama, gerekse yorumlama açısından görece daha standart ve objektif prosedürleri olan Rorschach Exner versiyonu, bütüncül ve sistematik bir yaklaşıma sahip olması itibariyle sıklıkla kullanılmaktadır.

Rorschach Testi, mürekkep lekelerinden oluşan 10 karttan meydana gelmekte ve 4-5 yaşın üstündeki herkese uygulanabilmektedir. Uygulama, puanlama ve yorumlamada özel eğitim ve uzmanlık gerektiren Rorschach Testi, kişinin nesne ilişkileri, duygu dünyası, savunmaları, ego fonksiyonları, düşünce ve algı sistemi, temel ihtiyaçları, çatışmaları, eğilimleri, kişilik özellikleri gibi birey ile ilgili detaylı bilgi veren ve genellikle klinik amaçlarla kullanılan bir testtir.

T.A.T (Tematik Algı Testi)

1938 yılında Henry Murray tarafından geliştirilen, Tematik Algılama Testi, farklı resimlerden oluşan 20 karttan oluşmaktadır. Kadın ve erkekler için ayrı kartların kullanıldığı test, 10 yaşın üzerindeki herkese uygulanabilen projektif bir testtir.

Genel olarak bireylerin temel ihtiyaçlarını, savunmalarını, yaşamlarındaki ana temaları, diğerleriyle ve otorite figürleriyle olan ilişkilerini, hakim duyguları, kaygıları, çatışmaları ve kişilik özelliklerini değerlendirmeyi amaçlayan Tematik Algılama Testi, özel eğitim ve uzmanlık gerektiren bir testtir.

İnsan Çizimleri Testi (Figure Drawings Test)

Bu test, insan, aile, ev ve ağaç gibi çizimlerinin yaptırıldığı projektif bir testtir. Sıklıkla, bireylerin ana motivlerini, insanları ve kendini nasıl algıladığı, baskın duygular gibi bireyin hayatındaki belli başlı temalara ilişkin önemli bilgiler vermektedir. İnsan Çizimleri Testi, genellikle diğer testlerle birlikte bir batarya içinde sunulmakta, yorumlaması uzmanlık gerektirmekte ve her yaşta kullanılmaktadır.