TSSB BELİRTİLERİNİN GÖRÜNMEYEN YÜZÜ: TRAVMA BEYNİ NASIL DEĞİŞTİRİR?

“Travma esnasında beyniniz sizi o kadar çok güvende tutmak ister ki fazladan mesai yapar gibi düşünebilirsiniz. Tehdit ortadan kalktıktan sonra, geçmişte yaşanılan bu travma beyni o kadar etkilemiştir ki güvende olduğunuz durumlarda bile bir tehlike varmış gibi çalışmaya devam eder. TSSB (Travma Sonrası Stres Bozukluğu) yaşanması beyinde kalıcı değişikliklere yol açabilir ve tedavi olmadığınızda hayatınızı mutlu ve sağlıklı bir şekilde yaşamanıza engel olabilir.”

Travma beyninizin yapısını ve işlevini birçok yönden değiştirebilir. Travmatik bir olaydan sonra kendinizi tam olarak “normale dönmüş” hissetmiyorsanız yalnız değilsiniz ve nedeni de tam olarak bu. Büyüleyici ve karmaşık yapıda olan beynimizin aslında tek bir görevi vardır: Bizi güvende tutmak. Beynimiz deneyimlerimizi hatıralara dönüştürür ve böylece bizi iyi hissettiren şeylerin içinde olup iyi olmayanlardan da uzaklaşabiliriz. Bu ilkel savunma mekanizması dahice çalışır. Yaşadığımız her anı, nerede olduğumuzu, ne gördüğümüzü, ne kokladığımızı, kimlerin orada olduğunu ve orada nasıl hissettiğimizi adeta notlar tutarak kaydeder ve öğrenmemizi sağlar.

Travmanın Beyne Etkileri

TSSB’nin neden geliştiğini anlamak için beyin hakkında temel bilgilere sahip olmak size yardımcı olabilir. Triune Beyin Modeli, 1960’larda nörobilimci Paul D. MacLean tarafından geliştirildi ve bu model bilişsel işleyişin nasıl olduğunun anlaşılabilmesini sağladı.

Beyin, basitten karmaşık yapıya doğru üç ana bölüme ayrılabilir:

1. Sürüngen Beyni: Hayatta kalma içgüdülerini barındırır. Kalp atış hızı, nefes alma, açlık ve susuzluk gibi otonom vücut süreçlerini yönetir.

2. Memeli Beyni: Sevinç, korku gibi duyguları işleyen limbik sistemi içerir. Ayrıca bağlanma ve üreme gibi süreçleri de düzenler. 3. Neomemeli Beyin: Duyusal işleme, hafıza, öğrenme, karar verme ve karmaşık problemleri çözme gibi süreçleri yönetir.

Travmatik bir olay yaşadığınızda, beyin gerekli olmayan tüm sistemleri kapatır ve “alt” beyin sistemine geçer. Bu, sempatik sinir sistemini harekete geçirir ve stres hormonlarının salınımına yardımcı olarak sizi “hayatta kalma” moduna hazırlar: Savaş-Kaç-Dona kal.

Travmadan sonra tehdit geçtiğinde parasempatik sinir sisteminiz devreye girer. Bu, beyninizin üç bölümünün tamamıyla normal işleyişine devam etmesini sağlar. Böylece dinlenebilir ve yaşadığınız olayı sindirebilirsiniz. Ancak bazı kişilerde bu geri dönüş gerçekleşmez. TSSB meydana gelir ve beyin her zaman “hayatta kalma” modunda kalır. Peki bu süreçte beyninizin bölgelerinde nelerin meydana geldiğini merak ediyor musunuz?

Amigdala

Beynin 1 inçlik, badem şeklindeki bu alanı bir çeşit “yangın alarmı” olarak kabul edilir. Amigdala, tehlikeyi algıladığında sizi savaş moduna sokan kısımdır. Eğer TSSB ile yaşıyorsanız, amigdalanız travma sırasındaki tehdit unsuru ile şimdiki arasındaki farkı tanıyamıyor. Bu nedenle, geçmiş bir deneyiminiz size hatırlatıldığında tıpkı o travmatik deneyimi ilk kez yaşıyormuşsunuz gibi tepki veriyorsunuz ve vücudunuzda kortizol yani stres hormonu salgılanmaya başlıyor. Tüm bunlar kendinizi sürekli alarm modunda hissetmenize, yüksek düzeyde stres ve endişeyle yaşamanıza sebep oluyor.

Hipokampus

Beynin arka kısmında bulunan hipokampus, öğrenme merkezi olarak kabul edilir. Yapılan araştırmalar, travma yaşayan kişilerde hipokampusun daha küçük olduğunu ve daha az aktif olduğunu gösteriyor. Bu durum ise hafızada ve problem çözme süreçleriyle ilgili sorunlar yaratıyor. Geçmiş ile bugünü ayırt etmeyi zorlaştırıyor ve sürekli hipervijilans (uyarıcılara karşı aşırı hassasiyet) halinde olunmasına ve güçlü duygusal tepkiler verilmesine sebep oluyor.

Prefrontal Korteks

Beynin ön kısmında yer alan prefrontal korteks, rasyonel karar verme alanıdır. TSSB ile ilgili yapılan araştırmalarda, travma yaşayan kişilerin prefrontal korteksinin daha az aktif olduğu ortaya çıkıyor. Bu durum, korkuları kontrol etmeye yarayacak yeni bilgilerin öğrenilmesini engelleyebilir ya da süreci yavaşlatabilir. Tüm bunlara bir de amigdalanın aşırı aktif çalışması ve gerekli olmayan durumlarda “hayatta kalma” modunu aktif etmesi eklenince beynin mantıklı ve rasyonel kararlar veren prefrontal korteks bölümünün işi daha da zorlaşıyor.

Beyinde Meydana Gelen Bu Değişiklikler Günlük Hayatı Nasıl Etkiler?

Beyinde bu kadar çok değişimin meydana gelmesi, salgılanan stres hormonunun giderek artması, doğal olarak sizi zorlayacaktır.

Amerikan Psikiyatri Birliği’ne (APA) göre yaşanabilecek zorluklardan bazıları şunlardır:

• Öfkelenmek

• Endişelenmek

• Kabuslar görmek

• Geçmişe dönüşler (Flashback)

• Panik atak

• Hafıza sorunları

• Karar vermede, konsantre olmada veya öğrenmede zorluklar

Tüm bunların yanında, beyniniz sizi algıladığı dış tehditlerden korumak için çok fazla enerji harcadığı için kendinizi tükenmiş hissedebilirsiniz. Günlük sorumluluklar veya kişisel bakım faaliyetleri için güç toplamakta zorlanabilirsiniz. Ayrıca beyniniz tehditlere karşı sürekli tetikteyse başkalarının nasıl hissettiğini ve düşündüğünü de anlamakta zorluk çekmeye başlayabilirsiniz. Yani empati kurmakta zorlanabilirsiniz ve insanlarla iletişiminizde problemler yaşayabilirsiniz.

TSSB TEDAVİ YÖNTEMLERİ

TSSB tedavisinde her birey için her tedavi yöntemi uygun olmayabilir. Genellikle psikoterapi önerilir. Bilişsel Davranışçı Terapi, Bilişsel İşleme Terapisi veya Maruz Kalma Tedavisi uygun terapi yöntemi seçenekleridir. Ayrıca EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing/ Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) Terapisi, travmatik deneyimi farklı bir mercekten yeniden ziyaret etmeyi ve o travmayla ilgili düşünceleri, duyguları yeniden sağlıklı bir şekilde oluşturmayı içeren, özellikle TSSB tedavisindeki olumlu etkileriyle son yılların en çok tercih edilen terapi yöntemlerinden biri haline gelmiştir. Buna ek olarak anksiyete, uyku bozuklukları ve depresyon için doktor kontrolünde ilaç kullanmak, terapi sürecinin daha verimli geçmesini sağlayarak iyileşmeyi hızlandırabilir. Beslenme düzenine dikkat etmek, spor veya meditasyon yapmak da iyileşme sürecini hızlandırabilecek aktivitelerdir.

TSSB belirtileri ve travmaların beyindeki etkileri görüldüğü üzere insan bedeni ve ruhu için oldukça yıkıcı olabiliyor. Fakat unutmamalısınız ki beyin ve sinir sistemi bir lastik gibidir. İyileştirmek ve eski haline getirmek mümkündür. Yaşadığınız olaylar sizi ne tür olumsuzluklara sürüklemiş olursa olsun her zaman bir çözüm yolu olduğunu bilmelisiniz. Travmaların bize ne gibi etkileri olduğuna dair bilgi sahibi olmanız bile çözüm için atabileceğiniz en güzel adımlardan birisidir ve burada sizlerle bilmeniz gereken en temel bilgileri sizler için paylaştık. Travma saniyeler içinde gerçekleşebilse bile beynin ve vücudun iyileşmesi zaman alacaktır. Sizler de bu süreçte doktorlar, uzman psikologlar ve deneyimli danışmanlardan destek alarak mümkün olan en kısa zamanda iyileşebilirsiniz.

KAYNAK

Lebow H., (1 Haziran 2021). The Science Behind PTSD Symptoms: How Trauma Changes the Brain. PsychCentral.

https://psychcentral.com/ptsd/the-science-behind-ptsd-symptoms-how-trauma-changes-the-brain

DBE Yetişkin ve Aile Bölümü

DBE Yetişkin ve Aile Psikolojik Danışmanlık Merkezi
Bizi Arayın Terapistlerimiz