STRES HANGİ DURUMLARDA İYİ VE FAYDALIDIR?

“Kısa süreli stres performansı artırır, bağışıklığı kuvvetlendirir ve hafızayı keskinleştirir.”

Stres, sağlığa zarar vermesiyle bilinen bir duygudur fakat sağlığınız için faydalı olabilecek bir stres türü de vardır. Kısa süreli stres performansı artırır, bağışıklığı kuvvetlendirir ve hafızayı keskinleştirir. Başarılı pek çok sahne sanatçısı ömür boyu sahneye her çıkışında bu stresi yaşar. Bu stres türüne “kısa süreli stres” veya “akut stres” deriz. Hayatın zorlukları karşısında hızlı yanıt verebilmenizi sağlayan bir çeşit enerji patlaması olarak ortaya çıkar. Kısa süreli stres, “iyi” bir stres türüdür. Bu stres türü faydalı olsa da çok sık yaşanması durumunda hem fiziksel hem zihinsel sağlığınızı kötü etkiler. “Kötü” olarak adlandırabileceğimiz stres, vücudunuzdaki hemen hemen her sistemi olumsuz etkileyen, bağışıklığınızı yoran, kronik ve uzun vadeli yaşanan stres türüdür. “İyi” stres, aşırı veya kronik halde yaşanmaya başladığında “kötü” strese dönüşür.

Stres Nasıl İyi Bir Şeye Dönüşür?

Akut stres, insanlığı çağlar boyunca hayatta tutan ilkel, savaş-kaç-dona kal mekanizmasının bir parçasıdır. Vücudunuzu, dışarıdan gelen bir tehditle savaşmaya, daha güvenli bir yere kaçmaya veya saklanmaya hazırlar. Nabzınız hızlanır, daha hızlı nefes alırsınız, kaslarınız gerilir, beyniniz fazla mesai yapmaya başlar. Bunların hepsi strese verilen olağan tepkilerdir. Ancak bu tür stres, olay geçtikten kısa bir süre sonra azalır ve tüm vücut normal haline geri dönmeye başlar.

Akut stres ve kronik stresin vücudunuz üzerinde çok farklı etkileri vardır. Akut stres kısa sürelidir, birkaç dakika ile birkaç saat arası sürer. Enerjinizi ve farkındalığınızı artırır, yaşamınızı tehdit eden durumlarda önemli bir “uyarı ve harekete geçme” sistemidir. Örneğin bir kazayı önlemek için doğru zamanda, doğru şekilde tepki vermenizi sağlayan şey akut strestir. Akut stres, yaşamı tehdit etmeyen durumlarda da faydalıdır. Diyelim ki yeni bir iş için mülakata hazırlanıyorsunuz. Bu süreçte yaşadığınız akut stres sizi motive edebilir ve zorluklarla başa çıkabilmeniz için ihtiyacınız olan gücü kendinizde bulmanıza yardım edebilir.

Stres hayatın önemli bir parçası olduğundan, strese sebep olan faktörler ile yani “stresör”lerle başa çıkabilmeyi öğrenmek önemli bir hayatta kalma becerisidir. Yapılan çalışmalar, akut stresin zihinsel ve fiziksel performansı bir noktaya kadar artırabileceğini, vücudun bağışıklığını güçlendirebileceğini göstermektedir. Akut stresin, tıpkı düzenli egzersiz veya fiziksel bir aktivitede olduğu gibi, vücudun enfeksiyon ve hastalıklarla savaşma, yaralanmaları iyileştirme gibi yetenekleri artırabileceği de söylenmektedir. Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada, fareler akut stres yaşadıklarında aşıya karşı bağışıklıklarının arttığı bulunmuştur.

Stres Türleri Nelerdir?

Genel olarak kabul edilen üç tür stres vardır:

1. Akut Stres

Stresin, gündelik yaşamda karşılaşılan zorluklarla baş ederken ortaya çıkan türüdür. Sınavlar, iş mülakatları, kıl payı atlatılan araba kazaları gibi durumlarda yaşanılan kısa süreli stres türüdür. Akut stres, yaşanılan zorlayıcı durum bittikten sonra biter ve tüm bedensel aktiviteler normal haline geri döner. Daha önce de belirttiğimiz gibi stresin bu türü zararlı değildir hatta kişilere zor durumlarda birçok fayda sağlar:

• Reaksiyon süresini hızlandırır.

• Problem çözme yeteneğini artırır.

• Hafızayı uyarır.

• Bağışıklığı kuvvetlendirir.

2. Epizodik Akut Stres

Bu stres türü, akut stresin peş peşe sürekli yaşanması durumunda ortaya çıkar. Birbiri ardına zorlayıcı olaylar yaşamak, sürekli yetiştirilmesi gereken işlerin olması, kalabalık bir ailenin geçiminden sorumlu olmak gibi durumlarda peş peşe devamlı stres altında olmak epizodik akut stresin yaşanmasına neden olabilir.

Hayatınızda yaşadığınız olaylarla ilgili hep en kötü senaryoyu düşünmek ve endişelenmek eğilimindeyseniz bu stres türü ortaya çıkabilir. Kabus senaryoları gerçekleşsin ya da gerçekleşmesin vücudunuz epizodik akut stresin belirtilerini yaşamaya devam eder.

Bu stres türü, zamanla fiziksel ve zihinsel sağlığınızı kötü yönde etkiler. Yapılan bir çalışmada, meme kanseri teşhisini alan bireylerde, epizodik akut stresin kanser belirtilerinin daha yoğun yaşanmasına sebep olduğu ortaya çıkmıştır.

3. Kronik Stres

Kronik stres, zamanla meydana gelir ve aylar hatta yıllar içinde azalmayan bir stres türüdür. Hayatınızda görünürde hiçbir sorun yokken, kontrol edemediğiniz şekilde stresli olduğunuzu hissediyorsanız kronik stres yaşıyor olabilirsiniz. Hasta bir yakınınızın uzun süre bakımından sorumlu olmak, işsizlikle yaşamak, ciddi bir iş yükü ile uzun süreler çalışmak zorunda olmak gibi durumlarda da kronik stres ortaya çıkabilir. Tedavi edilmezse vücudunuzdaki birçok sisteme zarar verebilir ve bağışıklığınızı düşürerek sizi hastalıklara karşı savunmasız bırakabilir. Amerikan Psikoloji Derneği’ne göre, kronik stres aşağıda belirtilen alanları etkileyebilir:

• Bağışıklık Sistemi: Kronik stres bağışıklığınızı zayıflatabilir. Grip ve soğuk algınlığı gibi viral hastalıklara karşı sizi savunmasız bırakabilir. Ayrıca hastalıklar ve yaralanmaların normalinden daha uzun sürede iyileşmesine neden olabilir.

• Kas-İskelet Sistemi: Kronik kas gerginliği, vücudun iskelet sistemini zorlayabilir. Kronik ağrılar, baş ağrısı ve dejeneratif disk hastalıklarına(kireçlenme) yol açabilir.

• Solunum Sistemi: Kronik stres özellikle astım ve KOAH gibi hastalığı olan bireylerin solunum sistemini zorlayabilir.

• Kardiyovasküler Sistem: Stres, yüksek kalp atış hızına neden olabilir. Bu da kan basıncının artmasına, yüksek tansiyon, kalp krizi, felç gibi hastalıklara yol açabilir.

• Endokrin Sistem: Stres, beyninizin hipotalamus bölgesindeki adrenal bezlerinize sinir ve hormon sinyalleri gönderilmesine neden olur ve bol miktarda hormon salgılanır. Bunlara adrenalin ve kortizol de dahildir. Bu durum kısa vadede faydalı olsa dahi zaman içinde diyabet, kronik yorgunluk, kalp krizi ve felç gibi rahatsızlıklara yol açabilir.

• Mide-Bağırsak Sistemi: İnsan bağırsağında milyonlarca bakteri yaşar ve bu bakteriler hem bağırsağın hem de beynin sağlığını etkilerler. Yaşanılan stres, beyin-bağırsak iletişimini bozarak mide ağrısına, şişkinliğe sebep olabilir. Tedavi edilmeden uzun süre yaşanılan stres, mide ülserlerini, inflamatuar bağırsak hastalığını, irritabl bağırsak sendromu gibi kronik bağırsak bozukluklarını da tetikleyebilir.

• Üreme Sistemi: Uzun süreli stres, cinsel isteği azaltabilir ve sizi üreme sistemi enfeksiyonlarına karşı savunmasız bırakabilir. Ayrıca stres, regl dönemlerinin düzensiz ve normalinden daha ağrılı yaşanmasına da sebep olabilir.

• Ruh Sağlığı: Uzun süreli stres, anksiyete ve depresyon gibi psikolojik sorunların yaşanmasına sebep olabilir. Mevcut psikolojik sorunların semptomlarını da kötüleştirebilir. Örneğin şizofreni hastalarında, halüsinasyonları ve sanrıları, bipolar bozukluğu olan kişilerde mani ve depresyon ataklarını tetikleyebilir.

• Kanser: Stres ve kanser arasındaki ilişki üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Şimdiye kadar yapılan araştırmalarda, kanserin nedenleri ve belirtileriyle stres arasındaki ilişkiye dair zayıf kanıtlar buldular. Fakat yine de kanser teşhis ve tedavi sürecinde yaşanılan yoğun stres, bağışıklığı zayıflatarak durumu daha da kötüleştirebilir.

İyi ve Faydalı Stresin Kötü Strese Dönüşmesini Nasıl Önleyebilirsiniz?

Stres hayatın bir parçasıdır. Kronik bir strese dönüşmediği sürece insanlar için faydalı ve gereklidir. Önemli olan yaşanılan stresi yönetebilmeyi becerebilmektir. Bunun için sizlerle birkaç ipucu paylaşıyoruz:

• Güvendiğiniz arkadaşlarınızdan ve aile bireylerinden bir destek ağı oluşturun. Yardıma ihtiyacınız olduğunda size destek olabilecek insanlar olduğunu bilmek size iyi gelecektir.

• Meditasyonlar ve çeşitli gevşeme tekniklerini uygulayın.

• Tek seferde çok fazla sorumluluğu yüklenmemek için yapmanız gereken işleri günlere bölerek plan yapın.

• Kendinize zaman ayırmayı ihmal etmeyin.

• Stresi daha da kötüleştirebilecek uyuşturuculardan ve aşırı alkol tüketiminden kaçının.

• Destek ve rehberlik almak için bir ruh sağlığı uzmanına başvurun.

Özetle, temelde iki ana stres türü vardır. “İyi” ve “kötü” stres. Her ikisinin de vücudunuz üzerinde farklı etkileri vardır. Akut stres yani “iyi” stres yaşamınızda zorlukların üstesinden gelebilmeniz için gereklidir ve faydalıdır. Kronik stres yani “kötü” stres ise ciddi sağlık sorunlarına yol açarak hayatınızı riske atabilecek felç, kalp krizi gibi sorunlara dahi neden olabilir. Zaman yönetimi ve yüksek bir farkındalık düzeyine sahip olmak strese sebep olabilecek her türlü durumla sağlıklı bir şekilde başa çıkabilmenin anahtarıdır. Eğer uyguladığınız stratejiler yine de işe yaramıyorsa alanında uzman kişilerden bu konuda destek almayı ihmal etmemelisiniz.

KAYNAK

Juby B., (10 Haziran, 2021). How Stress Can Be a Good Thing. PsychCentral.

DBE Yetişkin ve Aile Bölümü

DBE Yetişkin ve Aile Psikolojik Danışmanlık Merkezi
Bizi Arayın Terapistlerimiz