Yetişkin ve Aile

İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİNİN EN ÜST BASAMAĞI: KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME

İhtiyaçlar hiyerarşisi, ünlü akademisyen ve psikolog Abraham Maslow’un insan psikolojisi ile ilgili ortaya attığı bir teoridir. Maslow, insanların yaşamını sürdürürken ihtiyaç duydukları gereksinimleri, önem sırasına göre bir piramide yerleştirir. Fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik ve emniyet ihtiyacı, sosyal ihtiyaçlar ve saygınlık ihtiyacından sonra piramidin en tepesinde, kendini gerçekleştirme yer alır.

Abraham Maslow ihtiyaçlar hiyerarşisi kavramını, ilk olarak 1943 yılında “A Theory of Human Motivation” başlıklı makalesinde ve daha sonraları yazdığı Motivation and Personality kitabında açıkladı. Bu hiyerarşik sisteme ile insanların, daha komplike ihtiyaçlardan önce temel yaşamsal ihtiyaçları karşılamaya motive olduklarını gösterdi.

“Hasta insanı tanıyoruz, peki ya sağlıklı insan?”

O sıralarda, psikanaliz ve davranışçılık gibi düşünce okullarından bazıları, sorunlu davranışlara odaklanma eğilimindeydi. Maslow ise, insanları neyin mutlu ettiğini ve bu amaca ulaşmak için neler yaptıklarını öğrenmek istiyordu. Hümanist bir yaklaşımı olan Maslow’a göre, insanların kendilerini gerçekleştirmek için doğuştan gelen bir arzuları vardı. Ancak bu nihai hedefle ilgilenmeden önce, uyku, beslenme, güvende olma, sevme-sevilme, aidiyet ve öz saygı gibi bir dizi temel ihtiyacın karşılanması gerektiğini düşünüyordu. Maslow bu ihtiyaçların, içgüdülere benzer olduğuna ve insan davranışlarını motive etmede önemli bir rol oynadıklarına inanıyordu. En alt seviyede fizyolojik ihtiyaçlarla başlayan bu beş farklı seviye, kısaca aşağıdaki gibidir.

1. Fizyolojik İhtiyaçlar

Hiyerarşinin en alt basamağında bulunan bu ihtiyaçlar, hayatta kalmamız için ciddi önem taşıyan ihtiyaçlardır.

• Yemek, su, nefes almak, boşaltım, cinsellik, uyku, sağlıklı metabolizma vb…

Bu temel ihtiyaçların yanında barınma ve giyinme gibi ihtiyaçlar da yer alır. Maslow, türün hayatta kalması ve çoğalması için gerekli olan, cinselliği/üremeyi de hiyerarşinin bu seviyesine dâhil etmiştir.

2. Güvenlik ve Emniyet İhtiyaçları

İnsanlar hayatlarında kontrol ve düzen isterler. Dolayısıyla emniyette olma ve güvenlik ihtiyacı, davranışları büyük ölçüde etkiler.

• Finansal güvenlik, sağlık ve sıhhat güvenliği, kazalara ve yaralanmalara karşı güvenlik, aile bireylerinin güvende olması, mülkiyet güvenliğivb…

Fizyolojik ihtiyaçlar ile birlikte güvenlik ve emniyet ihtiyaçları, Maslow’un sözünü ettiği “temel ihtiyaçları” kapsamaktadır.İş bulmak, sağlık sigortası ve sağlık hizmetlerinden faydalanmak, güvenli bir bölgede yaşamak gibi istekler, bu ihtiyaçlar tarafından motive edilirler.

3. Sosyal İhtiyaçlar

Bu düzeyde ihtiyaçlar giderek daha komplike bir hal alır. Duygusal ilişkilere duyulan ihtiyaç da insan davranışlarını motive eden ve yönlendiren faktörlerden biridir.

• Dostluk kurmak, romantik ilişkiler, sosyal gruplar, bir topluma ait olma vb.

Yalnızlık, depresyon, kaygı gibi sorunlardan kaçınmak için insanların başkaları tarafından sevildiklerini ve kabul gördüklerini hissedebilmeleri önemlidir. Din grupları, spor takımı taraftar grupları, kitap kulüpleri gibi gruplara katılmanın ve arkadaşlar, aile, sevgili ile kurulan kişisel ilişkilerin yaşamımızda rolü büyüktür.

4. Saygınlık İhtiyacı

Bu düzeyde saygı ve takdir ihtiyacı vardır. Diğer seviyelerdeki ihtiyaçlar karşılandıktan sonra, saygınlık ihtiyacı, davranışları motive etmede daha belirgin bir rol oynamaya başlar.

• Özsaygı, özgüven, başarı, başkalarına saygı duymak, başkaları tarafından saygı görmek, takdir edilmek vb.

İnsanlar, başkaları tarafından değer verildiklerini ve dünyaya katkıda bulunduklarını hissetmeye ihtiyaç duyarlar. Mesleki, akademik, atletik başarılar, kişisel hobiler vb. faaliyetler, saygınlık ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli bir rol oynar. Güçlü bir benlik saygısına sahip kişiler, başkaları tarafından tanınırlar, takdir görürler ve bu kişiler yeteneklerine, kişiliklerine güven duyma eğilimindedirler. Tam aksine, benlik saygısı düşük olan ve diğerlerinden saygı görmeyen kişilerde aşağılık duyguları gelişebilir.

5. Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı

Hiyerarşinin zirvesinde yer alan, kendini gerçekleştirme ihtiyacını karşılayabilen kişiler, kendilerinin farkında olan, kişisel gelişimle ilgilenen, başkalarının görüşleriyle ilgili takıntılı düşüncelere sahip olmayan, potansiyellerini açığa çıkarıp onları gerçekleştirmeye çalışan kişilerdir. Maslow bu ihtiyaç ile ilgili “Bir insan ne olabiliyorsa, o olmalıdır” demiştir.

• Erdemli olma, yaratıcı olma, kendini bilme, önyargısız olma, içten olma, yetenekleri ve potansiyelleri açığa çıkarıp kullanma  vb.

Maslow’a göre bu kimseler gelişmiş veya gelişmekte olan kimselerdir. Kendilerini tatmin edebilirler ve yapabileceklerinin en iyisini yaparlar. Bu ihtiyaçlar, bir şeyin eksikliğinden değil, bir insan olarak büyüme ve gelişme arzusundan kaynaklanır. Teori genellikle oldukça katı, hiyerarşik bir yapı olarak tasvir edilirken, Maslow, bu ihtiyaçların karşılanma sırasının her zaman bu piramitteki gibi standart şekilde ilerleyemeyebileceğini belirtmiştir. Örneğin bazı kişiler için sevgi ihtiyacından çok benlik saygısı ve saygı görme ihtiyacı daha önemlidir. Bir başkası için ise yaratıcı olma, kendini bulma ve tanıma gibi ihtiyaçlar, en temel ihtiyaçların bile yerini alabilir.

KENDİNİ GERÇEKLEŞTİREBİLEN KİŞİLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Kabul ve Gerçekçilik

Birey kim olduğunu, neler yapabileceğini ve etrafındaki dünyayı gerçekçi ve doğru bir şekilde algılar. Kendisi ve dış dünya hakkında yanlış bir görüşe sahip olanlar, içsel benliği ve dış dünya arasında uyumsuz, rahatsız edici ve zararlı bir ilişki kurarlar. Kendini gerçekleştirebilen kişiler ise kendileri ve çevreleri ile uyumlu bir ilişki içindedirler.

Sorun Odaklılık

Kendini gerçekleştirebilen kişiler yalnızca kişisel ve içsel kazançlara odaklanmazlar. Dış dünyayı ve diğer insanları iyileştirmek için problem çözme odaklı bir anlayış benimserler. Başkalarının da diğerlerinin sorunlarına karşı duyarlı olmalarını takdir ederler ve onlara destek olurlar. Başkalarına yardım etme ve sorun odaklı olmaları, sahip oldukları empatiye ve adalet duygusuna dayalıdır.

Spontanlık

Bu kişiler, doğru bir benlik algısı ve dünya görüşüne sahip oldukları için kabul edilen sosyal normlar içinde ve başkalarının beklentilerini ve iyiliklerini gözeterek hareket etme eğilimindedirler. Diğerleriyle açık bir etkileşim kurarlar. Fakat etkileşim tarzlarında, konuşmalarında ve davranışlarında spontan olabilirler ve alışılmadık bir tarafları vardır.

Özerlik

Toplumsal normlara uysalar ve problem çözmede insan merkezli olsalar da, çoğu zaman kişisel özgürlükleri ve mahremiyet ihtiyaçları vardır. Kendilerine zaman ayırarak, hem zihinsel hem de fiziksel potansiyellerini düşünür, test ederler. Sorunlar hakkında düşünürler, güçlü ve gelişime açık yönlerini belirlerler ve harekete geçmek için nelere ihtiyaç duyduklarını belirlemek için kendilerine özel zaman dilimleri yaratırlar.

Zirve Deneyimi

Zirve deneyimleri, kişinin bir karşılık beklemeden, kendisi ve çevresindekiler için, doğruluk, iyilik ve güzellik adına faaliyetlerde bulunmasıdır. Fizyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamış, kendi içinde dengesini kurmuş ve çevresi ile bütünleşmiş kişiler bu tür deneyimler yaşarlar. Kendini gerçekleştiren kişiler bu faaliyetleri yaparken diğer insanlardan farklı olarak kendilerini algıladıkları çevre ile bir bütün halinde hissederler. İçinde bulundukları bütünün, evrenin, bütünün bir parçası olduklarının bilincindedirler ve bu bütüne bir fayda sağlamak onlar için maneviyat dolu, huzurlu bir deneyime dönüşür. Örneğin, vicdan azabı çektiği için çocuğuna hediye alarak onu mutlu etmeye çalışan bir ebeveyn ya da kendi evcil hayvanı öldüğü için sokak hayvanlarını besleyen bir kişinin yaşadığı, zirve deneyimi değildir. Zirve deneyiminde kişi, nesnelerden, sıfatlardan, yargılardan, ayrımcılıktan, pişmanlıklardan uzaktır. İşte bu zeminde, âşık olmak, bir insana gülümsemek, güzel bir resme bakmak, yardıma muhtaç birilerine yardım etmek gibi tüm durumlar, zirve deneyimi haline gelir.

Maslow’un teorisi hem psikoloji dünyasında hem de diğer alanlarda çılgınca popüler hale gelmiştir. Eğitim ve işletme alanları da bu teoriden etkilenmiştir. Bunlarla beraber bu teoriye çeşitli eleştiriler de gelmiştir. Yapılan araştırmalar, bu ihtiyaçların belirli bir hiyerarşiye göre sıralandığını ve bu hiyerarşi ile doğrusal şekilde karşılandığını kanıtlayamamıştır. Zaten bu tür bir teoriyi de test etmek ve doğruluğunu kanıtlamak oldukça zordur. Uzun süreli ve kapsamlı araştırmalar yapılması gerekmektedir. Bu eleştirilerden bağımsız olarak, Maslow, anormal davranışlara ve sorunlara odaklanmak yerine insan mutluluğuna ve sağlıklı bireylerin gelişimine odaklanmıştır. Hümanist bir bakış açısı getirmiş,psikolojide önemli bir değişimin temelini atmıştır.

DBE Yetişkin ve Aile Psikolojik Danışmanlık Merkezi
Bizi Arayın  Terapistlerimiz

KAYNAK

Cherry K., (14 Şubat 2022). Maslow’s Hierarchy of Needs. VeryWellMind.
Çoban G.S., (2021). Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kendini gerçekleştirme basamağında gizil yetenekler. European Journal of Educational&Social Sciences 6(1), 111-118.