Kurumsal Gelişim Merkezi

Günümüz iş hayatında, sadece Türkiye’de değil bütün dünyada, ekonomik koşulların ağırlaşması, rekabet şartlarının artması sonucu, çalışanlardan beklentiler yükseliyor. İş yaparken yaşanan zaman baskısı, hata yapma korkusu stresi artırıyor. Çalışma saatleri, vardiya usulü çalışma, sorumluluk fazlalığı, işsizlik korkusu gibi birçok neden insanları gerilim içinde tutuyor. Aşırı çalışma altındaki insanların acil ve beklenmedik durumlarda karar verme kapasiteleri azalabiliyor. İşverenler zaman zaman en az insan kaynağı ile işlerini sürdürmeye çalışabiliyorlar, bu da aynı işin var olan çalışanların aşırı çalışması ile sağlanacağı anlamına geliyor. İş yerlerindeki çalışma sürelerinin artması, adaletsizlikler, uzun süreli stresin kişiler üzerindeki yansımaları farklı şekillerde olabiliyor. Bunları, kendine güvensizlik, uyku bozukluğu, çeşitli sağlık problemleri, gelecek kaygısı, iş kazalarının artması, performansın düşmesi, dayanışmanın azalması, rekabetin artması, iş veriminde düşme, iş arkadaşlarına-hatalara tahammülsüzlük sonucu ilişkilerin bozulması, yetersizlik duyguları, tartışmaların artması, devamsızlığın artması şeklinde sıralamak mümkün. İş stresinin artmasıyla kişilerde yorgunluk, sinirlilik, baş ağrıları, sabahları zor kalkma, kolay ağlama, uyku düzeninin bozulması, yalnız kalma isteği, iştahsızlık, çarpıntılar, mide bağırsak hastalıkları, alerjiler, romatizmal ağrılar gibi psikosomatik belirtilerde de artış yaşanıyor.

Stres kaynaklarının içinde en önemlisinin aşırı iş yükü olduğunu görmekteyiz. İş yerinde rol çatışmalarının varlığı, çoğul roller üstlenme ve rol belirsizliği de önemli stres kaynaklarıdır. Bu durumun sonucunda da aşırı çalışmaya bağlı olarak, başta tükenme olmak üzere birçok ruhsal bozukluğun ortaya çıkacağı açıktır.

Araştırmalar, stresin kadınları daha çok etkilediğini ve iş stresinden kadınlarla erkeklerin farklı etkilendiğini gösteriyor. Erkeklerin iş stresinden dolayı agresif bir yapıya girdikleri ve daha çok saldırganlık gösterdikleri, buna karşılık kadınların stres karşısında kaygı ve çökkünlük gösterdikleri tespit ediliyor. Kadınların strese karşı, psikolojik tepkileri daha yoğun buna karşılık fizyolojik tepkileri ise erkeklerden daha zayıf kalıyor. Yapılan çalışmalar, işverenlerin yüklendikleri stresin ise, genelde çalışanlardan daha fazla olduğunu gösteriyor. Buna rağmen genellikle patron ve çalışanlar birbirini anlamıyor, kendi yüklendikleri stresi önemsiyor, diğerininkini ise yok sayıyor.

İş Stresinin Neden Olduğu Olumsuzluklar

İş stresinin yoğun yaşanması sebebiyle iş stresinin neden olduğu olumsuzluklara da daha fazla maruz kalınıyor. Depresyon en sık görülen olumsuzluk, bunu intihar vakaları az da olsa takip ediyor. Ruh sağlığı bilimi, depresyonu ruh hali bozukluğu olarak sınıflandırır, ancak belirtilerinin kişiden kişiye değişebileceğini de kabul eder. Depresyonun, aynı anda yaşamın birçok farklı alanını etkileyebilen karmaşık bir sorun olduğunu düşünmek doğru olacaktır.

Depresyon ile birlikte kişinin vücudu etkilenecek; uykusuzluk, yorgunluk, iştah düzensizlikleri, cinsel isteksizlik ve kaygı gibi fiziksel belirtilere yol açabilecektir. Bununla birlikte kişinin zihni de etkilenerek, berrak düşünme, ayrıntıları fark etme, hatırlama, doğru kararlar verebilme yetilerine zarar verecektir. Depresyon aynı zamanda kişinin duygularını da etkileyecektir. Sonuçta, üzüntü, umutsuzluk, suçluluk, değersizlik, ilgisizlik ve içe kapanma gibi hisler duyulmasına neden olabilir. Davranışları etkilenen kişinin, alkol veya uyuşturucu kullanımına, intihar girişimlerine ve kişinin kendine veya topluma zarar verebileceği durumlara yol açabilir. Ayrıca başkalarıyla olan ilişkilerini de etkileyebilir; saldırganlığa, uzaklaşmaya veya aile içi sorunlara yol açabilir. Psikolojik rahatsızlıkların sonucu olan fizyolojik sorunlar için de; nefes darlığı, alerji, kalp hastalıkları, sinir ve kas hastalıkları, mide ve bağırsak problemleri, bağışıklık sisteminin zayıflaması, iş kazaları ve intihar vakalarını saymak mümkündür.

Stresten Kurtulmanın Yolları

İş stresinden kurtulmanın en önemli yollarından biri “Hayır!” demeyi öğrenmek olacaktır. Ekstra projelere, istemediğiniz sosyal aktivitelere ve zamanınız olmayan davetlere hayır demek huzurlu bir yaşama kavuşmanız için önemli bir adımdır. Bunun için pratik yapmanız, kendinize saygı duymanız ve herkesin zaman zaman sakinleşebileceği yalnız kalabileceği, sessiz bir ortama ihtiyacı olduğuna inanmanız gerekir. Ayrıca “İhtiyaçlarınızı tercihlere dönüştürmekte de fayda var. Temel ihtiyaçlarımız yemek, su, kendimizi ısıtmak, insan ilişkisi, sevgi ve saygıdır. Bütün bu ihtiyaçlar, iyi bir aile yapısı içinde karşılanır. İş yerinde yöneticilerin görevi, bu temel ihtiyaçları sağlayacak ortamı çalışanlar için yaratmaktır. Geriye kalan her şey tercihtir. Dolayısıyla yaşamdaki tercihlere aşırı derecede bağlanmamakta fayda var. Endişeli ve kuruntulu olmayan insanlarla arkadaş olmak da iş stresinden kurtulmada yardımcı olacaktır. Hiçbir şey karamsar bir insanın duygularının bulaşıcı olması kadar etkili değildir. Kısa bir süre içinde siz de onun gibi olabilirsiniz. Eğer işiniz uzun süre oturmanızı gerektiriyor ise arada bir ayağa kalkıp vücudunuzu esnetmek de yine sizi rahatlatacaktır. İş stresinde uyku önemli bir sorundur. Uykunuzu alın ve erken yatma alışkanlığı edinin. Kaos içinde düzen yaratın. Evinizi ve işinizi öyle bir şekilde organize edin ki, neyin nerede olduğunu bilin. Eşyalarınızı yerlerine koymayı alışkanlık haline getirin; böylece bir şeyleri kaybetmenin stresinden korunmuş olursunuz. Düşüncelerinizi ve duygularınızı bir günlüğe ya da bir kağıt parçası üzerine yazmak, olayları daha net olarak görmenizde yardımcı olabilir. Rahatlamaya ihtiyacınız olduğunda, burnunuzdan derin bir nefes alırken sekize kadar sayın. Havayı içinizde bir o kadar süre tutun. Sonra içerideki havayı çok yavaş bir şekilde ağzınızdan dışarıya verirken 16’ya kadar sayın. Dikkatinizi nefesinizin sesine verin ve gerginliğinizin azalmasını hissedin. Bu egzersizi 10 defa tekrarlayın.

Stres yaratacak olaylara karşı kendinizi hazırlamanız gerekiyor. Örneğin, topluluk içinde konuşmadan önce, yapacağınız her davranışı ve karşılaşabileceğiniz her tepkiyi kafanızın içinde yaşamaya çalışın. Gereksiz stresten kurtulmanın bir yolu da içinde yaşadığınız çevreyi ihtiyaçlarınıza ve arzunuza göre seçmektir (İşiniz, eviniz, eğlence yeriniz vb). Eğer masa işinden nefret ediyorsanız bütün gün masa başında oturmanızı gerektirecek bir iş teklifini kabul etmeyin. Kendinizi tanıyın. Her gün gerçekten zevk aldığınız bir şey yapın ve görünümünüzü iyileştirecek değişiklikler yapın. Güzel görünmek kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlar. Kendi kendinize yönelik negatif konuşmalardan kaçının: “Bunu yapmak için çok yaşlıyım”, “Bunu giymek için çok şişmanım” gibi. Bir seferde bir iş yapın. Eğer bir proje ile meşgul iseniz sadece projeye konsantre olun ve yapmanız gereken diğer işleri unutun. Kendinize her gün yalnız kalabileceğiniz, sessizlik içinde dinlenebileceğiniz ve sakince düşünebileceğiniz bir zaman yaratın. Eğer istemediğiniz bir iş yapmanız gerekiyorsa, günün erken saatlerinde bitirmeye ve kurtulmaya çalışın. Böylece günün geri kalanını endişe ve huzursuzluk içinde geçirmekten kurtulmuş olursunuz. Öğle yemeği için ara vermeyi asla unutmayın. Çalışma masanızdan ya da çalıştığınız alandan hem bedensel hem de zihinsel olarak uzaklaşmak için kendinize zaman yaratın.

Stressiz, stresin neden olduğu tüm olumsuzluklardan uzak, keyifli bir iş ortamı dilerim.

Ayşegül Horozoğlu - DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü Kurumsal Gelişim Merkezi Yöneticisi

DBE Kurumsal Ölçme / Değerlendirme ve Eğitim Merkezi
Bizi Arayın  Eğitmenlerimiz