Emre Konuk

Geçen hafta iyimser ya da karamsar olmanın genel olarak yaşamı, sağlığı ve işimizi etkilediğinden söz etmiştik. İyimserlerin depresyona çok daha fazla dirençli olduğunu, daha az hastalandıklarını, bağışıklık sisteminin daha güçlü olduğunu, daha çok yaşadıklarını, akademik başarılarının yüksek olduğunu ve pek çok işte daha başarılı olduklarını söylemiştik. Bu hafta iyimserleri iyimser, kötümserleri de kötümser yapanın ne olduğu üzerinde biraz daha ayrıntılı duralım ve bir ölçekle ne kadar iyimser olduğumuzu ölçelim.

Bizi iyimser ya da kötümser yapan şey, başımıza gelen kötü ve iyi olayları açıklama tarzımızdır. Bunu da daha çocuk yaşlarda ve ergenlikte öğreniriz.

Kötü ve iyi olayları açıklama tarzımızın üç önemli boyutu vardır:

1. Kendimize Maletme veya Başkalarına/Durumlara Maletme
2. Kalıcı veya Geçici Olduğunu Söyleme
3. Genel ya da Özel Olduğunu Söyleme

KÖTÜ OLAYLARI AÇIKLAMA

Ä°yimserler kötü olayları açıklarken; bu olayların nedeninin baÅŸkaları olduÄŸunu, geçici olduÄŸunu ve özel bir durum olduÄŸunu düşünürler. ÖrneÄŸin; kız arkadaşı ayrılmak istediÄŸini söylediÄŸinde, “Bunalımda” diyebilir. Yani, “nedeni ben deÄŸilim, geçici bir durum, genel deÄŸil özel bir duruma baÄŸlı” olduÄŸunu söylemiÅŸ olur.

Kötümserler kötü olayları açıklarken; bu olayların nedeninin kendileri olduÄŸunu, kalıcı olduÄŸunu ve genel bir durumu yansıttığını düşünürler. ÖrneÄŸin; kız arkadaşı terkettiÄŸinde, “kadınlarla yapamıyorum” der. Yani, “Nedeni benim, hep böyle olacak ve bu özel bir durumu deÄŸil geneli yansıtıyor” demiÅŸ olur.

İYİ OLAYLARI AÇIKLAMA

Ä°yimserler iyi olayları açıklarken; nedeninin kendileri olduÄŸunu, sürekli olduÄŸunu ve genel olduÄŸunu düşünürler. Yani baÅŸarının kendilerine ait olduÄŸunu, devam edeceÄŸini ve yalnızca bu duruma ait deÄŸil, geneli yansıttığını, yaÅŸamlarının diÄŸer alanlarında da geçerli olduÄŸunu düşünürler. “Her zaman ÅŸanslıyımdır” ve “Yetenekliyim” gibi ifadeler iyimserlere aittir.

Kötümserler iyi olayları açıklarken; nedenini baÅŸkalarına veya durumlara baÄŸlar, geçici ve özel bir durum olduÄŸunu düşünürler. ÖrneÄŸin; “Bu kez ÅŸansım yaver gitti, bugün benim ÅŸanslı günüm” tipik ifadelerdir.

İyimser ya da kötümser oluşumuz bizim gelecekle ilgili beklentilerimizi de belirler. Kötü olayların geçici olmadığını ve genel nedenlere bağlı olduğunu düşünenler, olayların kontrolunu çabuk kaybedecekler ve yaşamın getirdiği zorluklar karşısında daha kolay pes edeceklerdir. Buna karşılık kötü olayların geçici olduğunu ve özel bir nedene bağlı olduğunu düşünen iyimserler olayların kendi kontrolları altında olduğunu düşünecekler ve daha dayanıklı olacaklardır.

Kötü olayları kendilerine maledenler özgüvenle ilgili sorunlar yaşayacaklar ve depresyona eğilimleri artacaktır. Nedenlerin geçici değil sürekli olduğunu düşünenlerse çaresizlik duygusunu yaşayacaklardır.

Ne Kadar Ä°yimsersiniz?

Aşağıdaki ifadeleri okuyun ve bu ifadeleri gerçekten yaşadığınızı hayal edin. Bazılarını daha önceden hiç yaşamamış olabilirsiniz. Size en yakın olan cevabı işaretleyin.

1) Eşinizin (kız/erkek arkadaşınızın) doğumgününü unuttunuz.
a. Doğumgünlerini hatırlama konusunda iyi değilimdir............1
b. Başka şeylerle meşguldüm................................................0

2) Süresi dolmuş bir kitap için kütüphaneye 10 milyon borcunuz var.
a. Okuduğum kitap eğer çok ilgimi çekerse, kitabın iade tarihini unuturum......1
b. Tüm dikkatimi yazdığım rapora verdiğim için kitabı iade etmeyi unuttum......0

3) Bir arkadaşınıza sinirlendiniz.
a. Beni her zaman azarlar..................1
b. Saldırgan bir ruh halindeydi............0

4) Bu ay telefon faturanızı zamanında ödemediğiniz için ceza aldınız
a. Telefon faturalarımı ödemeyi hep geciktiririm..............1
b. Bu ay telefon faturamı ödemede tembellik yaptım.......0

5) Bugün kendinizi oldukça yorgun hissediyorsunuz.
a. Hiç dinlenme fırsatım olmuyor.....................................1
b. Bu hafta her zamankinden daha fazla yoÄŸundum..........0

6) Bir arkadaşınız hislerinize zarar verecek bir şeyler söyler.
a. O daima başkalarını düşünmeden ağzından bir şeyler kaçırır.....1
b. Arkadaşım kötü bir ruh halindeydi ve bana patladı...................0

7) Kayak yaparken düştünüz.
a. Kayak yapmak zor birÅŸey..............1
b. Zemin buzluydu...........................0

8) Tatillerde kilo alıyorsun ve veremiyorsun.
a. Diyetler uzun zamanda iÅŸe yaramazlar........1
b. Denediğim diyet işe yaramadı....................0

9) Siz ve eşiniz (ya da kız arkadaşınız/erkek arkadaşınız) bir kavgadan sonra barışırsınız.
a. Onu affettim..................0
b. Genellikle affederim........1

10) Başarılı bir yemeğe ev sahipliği yapıyorsunuz.
a. O akşam çok büyüleyiciydim...............0
b. Ä°yi bir ev sahibiyimdir.........................1

11) Hisse senetlerinizden çok para kazandınız.
a. Borsacım yeni bir hisse senedi almaya karar verdi.......0
b. Borsacım, birinci sınıf bir yatırımcıdır..........................1

12) Bir atletizm müsabakasını kazandınız.
a. Kendimi yenilmez hissediyordum..................0
b. Çok çalışmıştım..........................................1

13) Bir partide, dans etmeniz için çok sık davet edildiniz.
a. Partilerde çok sosyalimdir........................0
b. O akşam mükemmel bir formdaydım........1

14) Bir iş görüşmesinde gayet başarılıydınız.
a. Görüşme sırasında kendimden oldukça emindim..........0
b. Görüşmelerde iyiyimdir...............................................1

15) Eşiniz (erkek/kız arkadaşınız) sizi romantik bir haftasonu için sizi bir yerlere götürdü.
a. Birkaç gün uzaklaşmaya ihtiyacı vardı...........0
b. Yeni yerler keÅŸfetmeyi sever.........................1

16) Önemli bir projenin başına geçme teklifi aldınız.
a. Benzer bir projeyi başarıyla tamamlamıştım....0
b. İyi bir süpervizörüm......................................1

DeÄŸerlendirme

1,2,3,4,5,6,7,8 numaralı sorulara verdiğiniz cevaplara göre puanınızı toplayın:
Toplam puanınız 0 veya 1 ise, yaşanılan iyi olayın özel bir durum olmadığını, yaşamın tüm alanlarında kendini göstereceğini düşünüyorsunuz, dolayısıyla çok iyimsersiniz
2 veya 3 puan ise, oldukça iyimsersiniz
4 puan ise ortalama seviyede iyimsersiniz
5 veya 6 puan ise, oldukça kötümsersiniz
7 veya 8 puan ise, çok kötümsersiniz.
9,10,11,12,13,14,15 ve 16 numaralı sorulara verdiğiniz cevaplara göre puanınızı toplayın:
Toplam puanınız 7 veya 8 ise, iyi olayların geçici değil, sürekli olacağı konusunda çok iyimsersiniz
6 puan aldıysanız, oldukça iyimsersiniz
4 veya 5 puan ise, ortalama seviyede iyimsersiniz
3 puan ise, oldukça kötümsersiniz
0, 1 veya 2 puan aldıysanız çok kötümsersiniz

26.12.2004

Kaynaklar

• Seligman, M. (1990). Learned Optimism. Pocket Books. New York
• Lopez, S.J., Snyder C.R. (2003). Positive Psychological Assessment. American Psychological Association. Washington