Çocuk ve Genç

Öğrenme parmak izi kadar özel bir olgudur ve öğrenme problemleri de bireye özgü ele alınmalıdır. Bu nedenle bireysel farklılıkları dikkate almak son derece önemlidir. Genele hitap eden paket program uygulamaları veya grup çalışmaları yerine her bir öğrencinin bireysel özelliklerine göre farklılaştırılmış bir bireysel program hazırlanması önerilmektedir ve teoriler çalışmalarımıza ışık tutmaktadır. 

Yapılan nöropsikolojik çalışmalar; geçmişte kapalı bir kutu gibi algılanan beynin çalışması ile ilgili yeni ve heyecan verici bir bakış açısı oluşmasına ve ilginin beynin nasıl çalıştığı sorusuna ve bilişsel işlem performanslarının değiştirilip değiştirilemeyeceği konusuna cevap aramaya yönelmesine neden olmuştur (Das vd., 1994). Yüksek zihinsel performans yaratan bir formül bulma çabası bilişsel gelişimi üzerinde sürekli çalışılan bir konu haline getirmiş ve çeşitli teorilerin oluşturulduğu bir araştırma zemini yaratmıştır (Clark, 2015). 

PASS Teorisi nöropsikolojik bilgilerle, nöropsikolojinin öncülerinden olan Luria’nın görüşleri üzerine temellendirilmiştir. PASS teorisine göre zeka bilişsel işlemlerden oluşur ve insanın bilişsel aktiviteleri 4 parçadan oluşur: Planlama (bilişsel kontrolü sağlama, istenilen amaca ulaşmak için uygun işlevi seçme ve etkin stratejiler kullanma, kararlılık ve kendini kontrol gibi özellikler ile tanımlanan), Eşzamanlılık (ayrı uyarıcıları tek bir bütün halinde işleyebilmek ve uyaranlar arasında ilişkileri görme ve analitik çıkarımlarda bulunabilme), Dikkat (bilişsel bir etkinliği belli bir süre içinde odaklanarak ve seçici olarak tamamlamayı), Ardıllık (uyaranları belirli bir sıralı düzene sokarak hatırlayabilme). 

PASS Teorisi üzerinde çalışan araştırmacılar tarafından yapılan araştırmalarda belirli akademik başarısızlıklar ile belirli bilişsel sorunların ilişkili olduğu ortaya konulmuş ve ayrıca dezavantajlı gruplara uygulanan bilişsel müdahale amaçlı çalışmaların etkili sonuç verdiği görülmüştür (Das, 2004; Naglieri & Goldstein, 2009; Naglieri & Otero, 2011). Bu somut verilerle beynin nasıl çalıştığını ve bilişsel işlemlerin akademik görevlerle ilişkisini anlamak, psikologlara, öğretmenlere ve ailelere çocuğun zayıf ve güçlü olan bilişsel yetilerini anlamada yardımcı olacaktır. Bu bilgiler bize bir çocuk ya da ergenin bazı akademik alanlarda neden güçlü ya da zayıf olduğunu anlamamızda yardımcı olacaktır (Naglieri & Pickering, 2010). 

Beyin holistik çalışır ve bu dört alanın birbiriyle senkronize olması beklenir. Dört alan arası asenkranizasyon söz konusu olduğunda, çocuğun zekasından bağımsız olarak öğrenmede zorlanımlar, problem görülmektedir. Örneğin; özgül öğrenme güçlüğü olan öğrencilere ait bilinen özelliklerden birinin de yaşıtlarına göre normal zihinsel performansa sahip olmalarına rağmen bilişsel işlem alanlarının birbiri ile tutarlı performansta olmamasıdır. Öğrencinin yaşadığı akademik problemlerin hangi bilişsel işlem alanları ile ilişkili olduğunu bilmek uzmanların, eğitimcilerin ve ailelerin çocuklarına yardım konusunda daha etkili olmalarını sağlayacaktır. 

Çocuklarla çalışan uzmanlar, çocukların güçlü ve zayıf olan bilişsel işlem alanlarını PASS Teorisi temel alınarak geliştiren CAS  ile belirler. CAS, 5-17 yaşları arasındaki bireylerin Planlama, Dikkat, Eşzamanlı ve Ardıl Bilişsel işlemlerini değerlendirmek için geliştirilmiştir. CAS ülkemizde bu alanda sertifika sahibi, yetkin psikolog ve psikolojik danışmanlar tarafından uygulanmaktadır. Çocukların güçlü ve zayıf olan bilişsel işlem alanlarını CAS ile belirlemesinden sonra bu alanların akademik görevlerle ilişkilerini tanımlamaları ve bu alanlara müdahale etmek üzere her bir çocuk için PASS Teorisi’ne dayalı bireysel bir bilişsel müdahale programı yapılandırılarak alanlar arası eşgüdümü sağlayacak şekilde bilişsel işlem alanlarını güçlendirmeleri mümkün olabilmektedir. 

Bireysel olarak hazırlanan bu programın içeriğinde her öğrencinin geliştirilmesi gereken alanlara ağırlık verilmesinin yanı sıra güçlü olduğu bilişsel işlem alanları da yer almaktadır ve yer alması önemsenmektedir. Böylece öğrencinin güçlü olduğu bilişsel işlem alanlarından yararlanarak zorlandığı bilişsel işlem alanları da desteklenmektedir. Yani program hazırlanırken tüm bilişsel işlem alanlarının birlikte ele alındığı bütüncül (holistic) bir yaklaşım benimsenir ve program hazırlama çalışmalarındaki teknikler ve etkinlikler bu bütünü oluşturabilecek şekilde titizlikle seçilir.

Sonuç olarak; CAS, üstün yetenekli, özgül öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dikkat eksikliği, zihinsel engelli, ve travmatik beyin hasarı olan çocukların belirlenmesinde yardımcı olur ve ilgili alanlara müdahale etmek(geliştirmek veya desteklemek) üzere her bir çocuk için PASS Teorisi’ne dayalı nöropsikolojik içerikli bireysel bir bilişsel müdahale programı yapılandırılarak alanlar arası eşgüdümü sağlayacak şekilde bilişsel işlem alanlarını güçlendirme çalışmaları titizlikle planlabilmektedir. 

Özlem YILDIZHAN
Uzm. Psikolojik Danışman

Kaynakça

Clark, B. (2015). Üstün zekâlı olarak büyümek (Çev. F. Kaya, Oğurlu, F., 8. baskı). Nobel. (Orijinal çalışma 2002 yılında yayımlandı.)

Das, J. P. (2004). The cognitive enhancement training program (COGENT©). Developmental Disabilities Centre, University of Alberta.

Das, J. P. Naglieri J. A., & Kirby J.R. (1994). Assessment of cognitive processes: the pass theory of ıntelligence. Allyn and Bacon A Division of Simon and Schuster Inc.

Ergin, T. (2022). YBT-PASS Bilişsel Müdahale Programı’nın özgül öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin bilişsel işlem alanları düzeylerine etkisi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (BAİBÜEFD), 22(1), 356-376.

Naglieri J.A.& S. Goldstein S. (Eds.). (2009). A practitioner’s guide to assessment of intelligence and achievement. Wiley.

Naglieri, J. A., & Otero, T. (2011). Cognitive Assessment System: Redefining intelligence from a neuropsychological perspective. In A. Davis (Ed.), Handbook of pediatric neuropsychology (pp. 320–333). Springer.

Naglieri, J. A., & Pickering, E. B. (2010). Helping children learn: ıntervention handouts for use ın school and at home (2 b.). Brookes Publishing.

DBE Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi
Bizi Arayın  Terapistlerimiz