Çocuk ve Genç

"Çocukların Çizdiği Resimler İç Dünyalarını Yansıtır."

İnsanlık tarihine baktığımızda resmin ilk zamanlardan beri ne kadar önemli bir araç olduğunu görürüz. Geçmiş yaşantılarla ilgili bize birçok bilgi aktaran resimler, günümüzde çocuklarla çalışan uzmanlar için de önemli bir değerlendirme aracıdır. Birçok insan için resmin estetik görünümü değer taşırken bizlerin dikkat ettiği ve çocuğu değerlendirmede önemli olan birçok faktör vardır. Bunlar resimde çizilmeyen bölümler, kalemin hangi basınçla kullanıldığı, büyüklük veya küçüklük, vücut bölümleri arasındaki oranlar, kağıdın nasıl kullanıldığı, kişilerin yerleşim biçimi, kullanılan renkler vs.dir. Her birinin yapılan araştırmalarla ne tür gelişim özelliklerine ve duyguduruma işaret ettiği belirlenmiştir. Burada bütün boyutların taşıdıkları anlam üzerine derinlemesine bilgi vermemiz çocuk ruh sağlığı alanında çalışmayan kişiler tarafından resimlerin yanlış yorumlanması ile sonuçlanabileceğinden resimlerle ilgili genel bilgi bir vermek daha sağlıklı olacaktır. Çünkü bu bilgiler çocuk psikolojisi alanındaki uzmanlıkla birleştirildiğinde bir anlam ifade edecektir. Yoksa zaman zaman kulaktan dolma bilgilerle yapılan “Bu çocuk, ağzını çizmemiş demek ki içene kapanık” gibi bir etiketlemeye neden olabilir ki bizler çocuklardaki bu tarz etiketlemelerin olumsuz sonuçlarında hemfikirizdir.

4-5 yaş grubundaki çocukların genel özellikleri nelerdir?

2 yaş krizinin bitiminden sonra, çocuğu 3 yaşına gelen ebeveynler, bir süre dinlenme fırsatı bulurlar. Fakat 4 yaş ile birlikte bu uyumlu ve dengeli ruh hali sona erer. Anne ve baba yorucu bir döneme daha hazır olmalıdırlar. Bağımsız hareket edebilen, kendi kendine yetebilen 4 yaş çocuğu, sosyal ilişkilerde oldukça ilerleme gösterir. Fakat zaman zaman hem sözel hem de sözel olmayan iletişiminde ölçüyü kaçırabilir. Arkadaşları ile uzun süre oyun oynayamayabilir, sık sık kavga çıkartır. Görsel ve motor beceriler açısından da gelişmeye başlarlar ki bu gelişim yaptığı çizimlere de yansır. Kalem tutuşu çok iyi olmasa da artık 3 parmağı kullanarak çizim yapmaya başlar. Eskiden çok daha primitif olan insan çizimleri gelişir en az 4-5 parçalı insan çizimleri yapmaya başlar. Özellikle okul öncesi eğitime devam eden veya ailesi tarafından fırsat verilen çocuklar iki boyutlu insan çizimi bile yapabilirler. Çizime başlamadan önce ne çizeceklerini söylerler. Her ne kadar söyledikleri ile ortaya çıkan çizim çoğu zaman bizlere benzer gelmese de motivasyonlarını kırmamak önemlidir. Ana ve ara renkler olmak üzere 6-8 rengi tanıyabilir, daire, artı, çarpı şekillerini kopyalayabilirler. 5 yaş, uyumun ve dengenin yeniden hakim olduğu bir dönemdir. 5 yaşına giren çocuğun bedenini daha kontrollü bir biçimde kullanmaya başladığını fark etmemek mümkün değildir. Toplum kurallarına uygun davranışlarında artış gözlenir. Grup oyunlarında daha başarılı hale gelir, kavgalar azalır. Ufak tefek ev işlerinde (sofrayı kurmak gibi) ebeveynlere yardımcı olmaya başlar. Hikayeler dinlemekten ve aynı zamanda kitapların resimlerine bakarak hikaye anlatmaktan hoşlanır. Çizim ve yazma konusunda ustalaşmaya başlar. Kalem hakimiyeti oldukça gelişir ve doğru şekilde kalem tutmaya başlayabilir. Kendi ismini yazabilir. En az 6 kısımlı insan çizimi yapabilir. Sınırlı boyama yapmaya başlar. Neredeyse tüm renkleri tanır. Kare ve üçgeni kopyalayabilir.

Bu yaş grubu çocuklarının resimlere ilgisi nasıldır? Çoğunlukla ne tür resimler yaparlar ve bu resimler neleri yansıtır?

Okul öncesi dönemde henüz okuma yazma bilmedikleri için kendilerini dışa vurmanın en önemli aracı resimdir. Hem eğlendikleri hem vakit geçirdikleri hem üretken oldukları bir alandır. Resim yaparak yetişkinlerin dikkatini çekebilir, övgü alabilirler. Dolayısıyla resim bu dönemde çocuğun hayatının önemli bir kısmını kapsar. Hem çizdikleri hem de çizmedikleri ile bize birçok bilgi verirler. İnsan çizimlerinde eksik bırakılan bazı organlar oldukça anlamlıdır. 5-6 yaştan itibaren gözlerin, burnun, ağzın, gövdenin, kolların, bacakların, ayakların ve boynun olmaması farklı anlamlar taşır. Ancak genel olarak bu çizilmeyen parçalar kaygıya, depresif duygu duruma, agresif davranışlara bazen de zihinsel işlevlerde geriliğe işarettir. Ancak hiçbir çocuğun yaptığı tek bir resimden hareketle böyle sonuçlara varmak doğru değildir. Yapılan birçok resimde bu özellikler gözleniyorsa değerlendirme için bir uzmana başvurmak ve doğru sonuçlara varmak yararlı olacaktır. Ayrıca bedenin herhangi bir yerinde yapılan karalamalar o alanla ilgili sıkıntıya işaret edebilir. Örneğin, kronik rahatsızlığı olan çocuklarda bu tarz çizimlere sık rastlanır. Sıkıntı yaşadıkları alanın üzerini daha koyu karalarlar. Dişlerin çizilmesi, şaşı gözler ve iç organların görülmesi çocuğun agresif davranışlar sergileyebileceği ve dürtü kontrolünde zorlanması olarak yorumlanabilir. Bunun dışında başın vücuda oranla daha küçük çizilmesi bilişsel yetilerle ilgili kaygıyı gösterir. Cinsel organların çizilmesi çok ender rastlanan bir durum olmakla birlikte ciddi patoloji varlığını düşündürür.

Yaptıkları resimlerden çocukların kişilik özellikleri ve aile içinde yaşadıklarını anlayabilir miyiz?

Yaptıkları resimler, çocukların hikayeleri ile birleştirildiğinde anlam kazanır. Çocuk resimlerinden bilgi edinmek üzere oluşturulmuş birçok standardize değerlendirme aracı bulunmaktadır. Aslına bakarsanız çocuklarla yapılan değerlendirmelerin büyük bir bölümü resimler ve şekiller üzerinedir. Dolayısıyla bu dönemde resmin önemi yadsınamaz bir gerçektir. Aile içi ilişkilere dair bize önemli bilgi veren değerlendirme araçları aile çizim testleridir. Burada aile bireylerinin birbirlerine göre konumu, büyüklüğü, yakınlığı uzaklığı, çocuğun kişiler arasında ilişki belirtip belirtmediği anlamlıdır. Örneğin, aile içi ilişkilerin zayıf olduğu ailelerde bireylerin hepsi farklı aktivitelerde çizilebilir. “Annem işte çalışıyor, babam işte çalışıyor, ben evde oynuyorum, ablam okula gitmiş” gibi. Özellikle “Aileni birlikte bir şey yaparken çiz” yönergesinin ardından böyle bir resim geliyorsa aileden alınan bilgiler ile birleştirilip bir yoruma varılır. Ardından terapi sürecinde gerekli yönlendirmeler yapılır.

Resime özel becerisi olan çocuklar aileler tarafından nasıl yönlendirilmeli?

Resim yapmaya özel ilgi ve becerisi olan çocuklar bir şekilde yollarını bulup bu becerilerinin farkına varılmasını sağlayacaklardır. Erken dönemlerde çok sıkı kurslar, dersler çocuğun bunu bir görev olarak görmesi ve bir süre sonra alınan derslerle birlikte yaratıcılığının ketlenmesi ile sonuçlanabilir. O nedenle ona resim çizmesi için mümkün olduğunca uygun ortam ve materyal sağlamak, ilköğretime başlayınca yaşıtlarıyla beraber veya bireysel olarak devam edebileceği kurslar bu becerisini geliştirmesine fırsat verebilir.

Çocuklar resimlerle yetişkinlere nasıl mesajlar verir?

Resimlerde hem o güne dair gerçekleri bulmak mümkündür hem de gerçekleşmesi istenen arzuları… Dolayısıyla çok güzel bir aile tablosu çizen çocuğun hemen sağlıklı bir aileye sahip olduğunu söyleyemeyiz. Çünkü bu onun arzusu da olabilir. İlk başta söylediğim gibi aileden alınan bilgi, çocuğun yaptığı çizim ve diğer değerlendirme araçları bir araya konularak yapılan yorum çok daha sağlıklı olacaktır.

Açelya Şahin Fırat, Uzman Klinik Psikolog - DBE Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi

DBE Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi
Bizi Arayın  Terapistlerimiz