Çocuk ve Genç

Görünürde sağlıklı olan bir bebeğin 1 yaş öncesi hiçbir ön belirti göstermeden ve başka tıbbi nedenlerle açıklanamayacak bir biçimde uyku sırasında beklenmedik bir biçimde ölmesi “Ani Bebek Ölümü Sendromu (ABÖS)” (Sudden Infant Death Syndrome, SIDS)  olarak tanımlanır. ABÖS bir hastalık değildir; daha ziyade bebeğin ölüm nedeni araştırılırken otopsi sırasında konulan bir teşhistir.

Bu duruma gelişmiş ülkelerde 0-1 yaş döneminde hiç de azımsanmayacak bir sıklıkta rastlanır. ABÖS, doğumdan sonra çoğunlukla 2. ve 4. aylar arasında yaşanır. Görülen ABÖS vakalarının %90’ı ilk 6 ay içinde gerçekleşmiştir. İlerleyen aylarda risk giderek azalır. Genellikle bebek uyurken ve saat 10 ile 22 arasında rastlanır. Kış aylarında daha sık görülür. Erkek bebeklerde kız bebeklere oranla daha sık rastlanır.

“Bebeğim için ABÖS riski var mı?” sorusu, belki de ebeveyn olarak hiç aklınıza bile getirmek istemeyeceğiniz bir soru olabilir. Buna rağmen bebeğinizin sağlığıyla ilgili sizi kaygılandırabilecek konularda ancak daha fazla bilgi edinerek ve bu konular hakkında uzman görüşü alarak en doğru adımları atmış olursunuz.

Ani Bebek Ölümü Sendromu Neden Kaynaklanır?

Bu durumun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte hem nörobiyolojik hem de çevresel birçok faktörün bir araya gelmesi bilimsel literatürde sebep olarak tartışılıyor.

Doğuştan gelen bazı fonksiyon bozuklukları yüzünden bebeğin solunum sisteminde ya da kalp ritmi fonksiyonlarında bazı sorunlar oluşabilir. Buna ek olarak solunum fonksiyonları henüz yeteri kadar olgunlaşmamış bir bebeğin, nefes almasını zorlaştıracak olumsuz çevre koşullarına maruz kalması ABÖS’ü tetikleyebilir.

ABÖS’ün nedeni tam olarak bilinmese de ailelerin alabileceği birkaç basit ama hayati önlem sayesinde riskin büyük ölçüde azaldığı yapılan bilimsel araştırmalar sayesinde ispatlanmıştır.

Peki, ebeveyn olarak alabileceğimiz bu önlemler nelerdir?

Bebeğinizi uyurken sırt üstü yatırın

Doğumdan sonraki ilk aylarda alabileceğiniz en etkili önlem, bebeğinizi uyurken sırt üstü yatırmaktır. Bilimsel araştırmalar, karın üstü uyuyan bebeklerde ABÖS riskinin iki katına çıktığını göstermiştir.

Sağlık politikası kapsamında Almanya’da 1991’den beri uygulanan bilinçlendirme kampanyaları sayesinde, ailelere bebeklerini uyku sırasında sırt üstü yatırmaları uzmanlar tarafından tavsiye edilmiştir. Böylece, ABÖS sıklığı ciddi oranlarda azalmıştır. (Almanya’da 1991 senesinde 1285 olan ABÖS vakası, 2002 senesinde 367’ye düşmüştür. Literatür araştırmaları sonucunda, Türkiye’de bu alanda yapılan çalışmalara rastlanmamıştır.)

Peki, uyku sırasında bebek karın üstü yatarsa ne olur?

Eğer bebek karın üstü uyuyorsa bebeğin yüzü ve yattığı yer arasında karbondioksit (CO2) oluşur ve bebek bu tehlikeli gazı solumaya başlar. Kandaki CO2 seviyesi tehlikeli olabilecek kadar yükselince çoğu bebek neyse ki kendiliğinden uyanır. Ama maalesef hepsi değil! Özellikle beyin sapında anomali olan bebekler kendiliğinden uyanamayabilirler.

Bebeğiniz uyanıkken ve gözetiminiz altındayken elbette onu karın üstü yatırabilirsiniz. Bu sayede bebeğinizin boyun ve sırt kaslarını güçlendirmesini teşvik etmiş olursunuz.

Yan yatış pozisyonunda ise, bebeklerin yüz üstü dönebilme riski vardır ve bu yüzden bu konunun uzmanları tarafından önerilmemektedir. Yine de bebeğinizi yan yatırmak isterseniz bebeğinizin yüz üstü dönemeyeceğinden emin olun. Örneğin altta kalan kolunu öne getirmeye dikkat edin.

5 ile 6. aylar arasında bebeğiniz kendiliğinden dönmeye başlar. Bu aylarda ABÖS riski düşüktür. 6. aydan sonra bebekler uykularında yüzükoyun dönseler bile kendiliğinden yine sırtüstü pozisyona geri dönebilirler.

Bebeğinizin üstünü örtmeyin onun yerine uyku tulumunu tercih edin

Bebeğinizin üstünü battaniye ya da yorgan ile örtmek yerine uyku tulumunu tercih edebilirsiniz. Böylece bebeğinizin başının örtü altında kalarak nefessiz kalma riskini de engellemiş olursunuz.

Uyku tulumunun ayak kısmı bebeğinizin ayaklarının bitiği yerden itibaren 10-15 cm. kadar uzun olmalıdır. Bu, bebeğinizin ayaklarını rahatça hareket ettirebilmesi açısından önemlidir.

Eğer yine de battaniye vb. kullanılacaksa, bunların ince olmasına ve yatağın kenarlarına sıkıştırılmasına dikkat etmelisiniz. Bir de bebeğinizi sadece göğüs kısmına kadar örtmelisiniz. Bunlara ek olarak bebeğinizin ayaklarının karyolasının bittiği yere değmesine özen göstererek bebeğinizin örtünün altına kayma ihtimalini kontrol etmiş olursunuz.

Uygun bir uyku ortamı için gerekli olan koşulları sağlayın

Bebek odası sıcaklığı: Uyku sırasındaki ideal sıcaklık 18-20 derecedir. Çok sıcak bir uyku odası ABÖS için tetikleyici bir risk faktörüdür. Bebeğinizin aşırı sıcakladığını ise terlediğinde, saçları nemlendiğinde, hızlı nefes alıp vermeye başladığında ya da sıcağa bağlı olarak isilik çıkardığında fark edebilirsiniz. Bebeğinizin ensesine ya da alnına dokunarak onun sıcak mı yoksa soğuk mu olduğunu anlayabilirsiniz. Bebekler ısıyı başlarından düzenledikleri için uykuda kafalarına şapka giydirilmemesi gerekmektedir.

Bebek yatağı: Yatak döşeğinin düz ve sert; kullanılan çarşafın gergin ve lastikli olması gerekir. İlk 1 yıl boyunca uyku yastığı kullanılmamalıdır. Bebek yatağında kumaştan yapılmış veya büyük pelüş oyuncaklar olmamalıdır. Bebeğin sırtının altına kuzu postu vb. gibi yumuşak örtüler serilmemelidir. İlk 6 ay karyolasının etrafında koruma amaçlı yan örtüler olmamalıdır.

Bebeğinizle aynı odada uyuyun ama aynı yatakta değil

En az ilk 6 ay boyunca bebeğinizin yatağı kendi yatağınızın yanında olmalıdır. Böylece uyku sırasında bebeğinizin hareketlerine karşı daha duyarlı olabilirsiniz. Ayrıca ebeveynlerin düzenli nefes alıp-verme sesleri bebeğin solunum regülasyonunu da olumlu etkiler.

Bazı aileler gece uykusunda bebeklerini yataklarına almayı tercih edebilirler. Özellikle emziren anneler için aynı yatakta uyumak onlar için büyük bir rahatlık sağlayabilir ve bu durum bebeğin kendini güvende hissetmesi açısından da pozitiftir. Buna rağmen en son araştırmalar özellikle doğumdan sonraki ilk 3 ay içinde, bebeğin ailesiyle aynı yatakta uyuma durumunda (Co-Sleeping)  ABÖS riskinin yükseldiğini göstermiştir.

Uyku sırasında bebeğinize emzik verebilirsiniz

Ağzında emzikle uyuyan bebeklerin ABÖS riskinin %90 oranında azaldığı yapılan araştırmalar sonucundan bulunmuştur. Emziğin uyku sırasında nefessiz kalmayı engellediği tahmin edilmektedir.

Mümkünse bebeğinizi emzirin

Bazı bilimsel çalışmalar anne sütüyle beslenen bebeklerde ABÖS riskinin düştüğünü tespit etmiştir. Uzmanlar anne sütüyle beslenen bebeklerin daha kolay ve sık uyandığını göstermişlerdir. Böylece zor uyanmaya bağlı olarak yaşanabilecek nefessiz kalma durumu bu bebeklerde daha ender olarak görülür.

Hamilelik boyunca ve doğum sonrasında sigara içmeyin ve içtirmeyin

Hamilelikte ve doğum sonrasında içilen her sigarayla ABÖS riskinin arttığı ispatlanmıştır.

Hamilelikte sigara tüketimi anne rahmindeki bebeğin maruz kaldığı karbondioksit (CO2) miktarını yükseltir. Günde 3 sigara bile CO2 miktarın yükselmesi için yeterlidir. Özellikle bebeğin uyuduğu odada kesinlikle sigara içilmemelidir.

Ayrıca hamilelik boyunca sigara içen annelerin bebeklerinin düşük doğum kilosuyla dünyaya geldikleri ve hamilelikteki sigara tüketiminin erken doğumu tetikleyen bir risk faktörü olduğu da bilimsel çalışmalar sayesinde bilinmektedir.

Özetle ABÖS’ü önlemede etkili “3-S-Kuralı”na dikkat edilmeli:

Sırtüstü uykuya yatırma – Sigarasız bir anne ve ev – Sağlıklı ve uygun uyku ortamını yaratma.

Not: Bu yazı, kaynakçada belirtilen uluslararası bilimsel çalışmalara dayanılarak bilgi paylaşımı yapmak için derlenmiştir. Uygulamada ne yapılacağının kararı, bir çocuk doktoruna danışılarak verilmelidir.

Birey, Çift ve Aile Terapisti Dr. Ayşe Bombacı -DBE Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi

Kaynakça

• Babyhilfe (2005). Sicherer Babyschlaf - Prävention des plötzlichen Säuglingstodes in Deutschland.
• Blair, P.S. et al. (2006). Sudden Infant Death Syndrome and the time of death: factors associated with night-time and day-time deaths. International Journal of Epidemiology 35(6):1563-1569.
• Die Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (BZgA): http://www.kindergesundheit-info.de/themen/risiken-vorbeugen/ploetzlicher-kindstod-sids/vorbeugung-kindstod/
• Gemeinsamen Elterninitiative Plötzlicher Säuglingstod (GEPS): http://www.sids.de/cms/front_content.php?path=Der-Ploetzliche-Saeuglingstod/Das-Risiko-senken/
• Hawkes, N. (2013). Sharing a bed with your baby increases the risk of sudden infant death syndrome. UK study shows. British Medical Journal, 346: 1-2.
• Jorch, G. et al. (1991). Bauchlage und plötzlicher Säugligstod. Deutsches Ärzteblatt, 48: 23-46.
• Kahn, A. & Groswasser, J. (2003). Sudden infant deaths: stress, arousal and SIDS. Early Human Development, 75: 147-166.
• Krieger, E. et al. (2012). Zum Syndrom des plötzlichen Kindstodes (SIDS) — aktueller Stand der Wissenschaft. Zentralblatt für Arbeitsmedizin, Arbeitsschutz und Ergonomie, 62(4): 206-214.
• Shah, T. et al. (2006). Sudden Infant Death Syndrome and Reported Maternal Smoking During Pregnancy. American Journal of Public Health, 96 (10): 1757-1759.
• Sprott, T.J. (2004). Cot Death-Cause and Prevention. Experiences in New Zealand 1995–2004. Journal of Nutritional & Environmental Medicine, 14 (3): 221-232.
• Trachtenberg F.L. et al. (2012). Risk Factor Changes for Sudden Infant Death Syndrome After Initiation of Back-to-Sleep Campaign. Pediatrics, 129: 630-638.
• Trowitzsch, E. et al. (1992). Der plötzliche, unerwartete Säuglingstod- Risikofaktoren und Präventivmaßnahmen. Kinderarzt, 5: 3-6.

DBE Çocuk ve Genç Psikolojik Danışmanlık Merkezi
Bizi Arayın  Terapistlerimiz